D. Fonso Anriqueç falaba mirandés?

Cun esti títulu, en Outubre de 2008 Amadeu Ferreira espublizóu nel Diariu Público, nas ediciones de Porto y Lisboa, un mui interesante artículu que la Xana quier copiavos embaixu.

Alcontréi l'artículu nel bloge "Froles Mirandesas" y podedes gueyalu na lligazón darreú:

http://frolesmirandesas.blogspot.com/2008/10/d-fonso-anrique-falaba-mirands.html

[Crónica publicada ne l jornal Público de 26.10.2008 (eidiçon de l Porto) i 27.10.2008 (eidiçon de Lisboua). Deixa-se eiqui registrado que la eideia desta crónica se la oubi hai yá uns anhos a Carlos Ferreira. Cumo todo l que nun ye eibidente a la purmeira, la eideia fui fazendo l sou camino i hoije stamos an cundiçones de la splorar mais, i esta crónica ye solo l sou ampeço mais alhargado.]

L mirandés de hoije ben de la eiboluçon que tubo la lhéngua de l Reino de Lhion, na tierra de Miranda, al lhargo de cientos de anhos, sufrindo la anfluença de l pertués, de l castelhano i de outras lhénguas, mas mantenendo la sue matriç oureginal: lhéngua filha de l lhatin i pertenciente a la família de las lhénguas stur-lhionesas. Quando l reino de Pertual se custituiu, apartando-se de l reino de Lhion, yá na tierra de Miranda se falaba lhionés i assi tamien serie ne l mais de l atual çtrito de Bergáncia. L pertués que ende hoije se fala ten muita palabra que bieno de l lhionés pa l pertués, i que ls dicionairos cunsídran, ls mais deilhes, cumo regionalismos stramuntanos.

Cumo ye sabido, l purmeiro rei de Pertual, D. Fonso Anriqueç, era filho dua princesa filha de l rei D. Fonso VI de Lhion, i essa princesa falarie lhionés cumo toda la corte lhionesa desse tiempo, a ampeçar pul rei. Al redror de D. Teresa stában sues aias, tamien damas lhionesas i falando la percipal lhéngua de l reino. Assi sendo, nun puode haber dúbedas de que l filho de D. Teresa, D. Fonso Anriqueç, haberá daprendido a falar l lhionés i serie essa la lhéngua que falaba cun sue mai, las aias que la circában i ls sous familiares lhioneses. Todos sabemos, tamien, que D. Fonso Anriqueç fui eiducado por D. Egas Moniç na region de Lamego, adonde se falaba l galhego-pertués, i tamien tenerá daprendido esta lhéngua, l que nun quier dezir que squecira la outra.

Podemos dezir que quando fui armado cabalheiro, na Catedral de Çamora, arrodiado puls sous familiares, D. Fonso Anriqueç falarie lhionés cun eilhes. L mesmo se haberá passado mais tarde quando assinou l Tratado de Çamora, feito na mesma cidade. Al lhargo de la bida bários cuntatos tubo cun sou primo, rei de lhion, i cun el falarie lhionés. Anque esto nun steia screbido an nanhun decumiento, cuido que dúbedas nun haberá de que assi fui: D. Fonso Anriqueç falaba lhionés, quier dezir, falaba ua lhéngua a que agora le damos l nome de mirandés.

Tal cumo muitos pertueses, que nun l son menos que ls outros, D. Fonso Anriqueç nun poderie dezir “la mie pátria ye la lhéngua pertuesa”: a la ua, porque la pátria tubo que la custruir cun lhuita; a la outra, porque l reino que tornou andependiente falaba dues lhénguas, l galhego pertués i l stur-lhionés, i esta serie tamien la lhéngua percipal de sou cunhado, D. Fernando Mendes II, de Bergáncia, casado cun D. Çáncia Anriqueç, armana de l nuosso purmeiro rei; mas subretodo porque l mito de la lhéngua inda nun habie sido custruído. Todo esto amostra que D. Fonso Anriqueç tenie cuncéncia de las dues lhénguas que se falában ne l reino que fundou, i dambas a dues se puoden cunsidrar cumo lhénguas fundadoras. Apuis desso, las dues lhénguas fúrun cumbibindo al lhargo de cientos d’anhos, i ls mirandeses fúrun adotando tamien la pertuesa, mas la lhéngua mirandesa puode reclamar de haber nacido an brício d’ouro tanto ou mais que la outra. Que bal esso? Mui pouco, yá que l amportante fui que l pobo trouxo la sue fala até als nuossos dies sien ajudas de naide, sien que l stado pertués neilha tenga ambestido un çue. Tratando-se dua lhéngua que stubo tamien na ourige de Pertual i fui falada pul nuosso purmeiro rei, l menos que se puode dezir ye que la gratidon nun ye frol que ls stados i sous gobernos cultíben.